اتوکلاو چیست؟
اتوکلاو اصطلاحا به ماشینی گفته می شود که مکان استریلیزه کردن با روش فیزیکی را فراهم می کند. این روش فیزیکی با استفاده از بخار با فشار بالا، منجر به کشتن باکتری ها، ویروس ها و حتی تخم قارچ ها و میکروب های موجود در مواد یاقیمانده در داخل مجراها، می گردد. در واقع اتوکلاو از طریق گرم کردن تا یک دمای مناسب برای یک مدت زمان مشخص، عملیات استرلیزه کردن را انجام می هد. اتوکلاو با نام دیگری تحت عنوان استریلایزر بخار نیز خوانده می شود و معمولا در مراکز بهداشتی و صنایع برای اهداف مختلف مورد استفاده قرار می گیرد؛ بنابراین از اتوکلاو به عنوان یک روش موثر برای استریلیزه کردن با استفاده از گرمای مرطوب، درنظر گرفته می شود.
اجزای تشکیل دهنده ی اتوکلاو
ساده ترین نوع اتوکلاو نوعی هست که برای پخت استفاده می شود. اما به صورت کلی می توان هر اتوکلاو را متشکل از اجزای زیر برشمرد:
- محفظه ی فشار
- درب یا دریچه
- فشارسنج
- سوپاپ آزادسازی فشار
- شیر اطمینان
- ژنراتور بخار/ هیتر الکتریکی
- ژنراتور خلا
- خنک کننده فاضلاب
اتوکلاو و اصول کاری آن
اتوکلاو با استفاده از گرمای مرطوب جایی که بخار تحت فشار برای استریلیزه کردن مواد موجود در داخل محفظه به کار می رود.
فشار بالا، نقطه ی جوش آب را افزایش داده و در نتیجه دمای بالاتری را برای استریلیزه کردن ایجاد می کند. آب معمولا تحت فشار معلولی یا اتمسفر نرمال، در ۱۰۰ درجه ی سانتیگراد به جوش می آید و در صورتی که فشار افزایش یابد نقطه ی جوش آب نیز افزایش می یابد. از سوی دیگر فشار بالا، نفوذ سریع گرما را به داخل بخش های عمیق تری از ماده تسهیل می کند و رطوبت موجود در بخار باعث انعقاد پروتئین ها می شود و در نهایت عملکرد و فعالیت میکروب را از بین می برد. وقتی که این بخار با سطح تماس می یابد، میکروب ها را توسط گرمای نهان از بین می برد. پس از اتمام مرحله ی استریلیزاسیون که بستگی به میزان آلودگی های داخل مواد، فشار از داخل محفظه(از طریق سوت) خارج می شود.
انواع اتوکلاو
اتوکلاو دارای انواع مختلفی بوده که به سه دسته ی کلی S،N،B تقسیم بندی می شوند.
نوع N : زودپزهای خانگی نمونه ای از این نوع اتوکلاوها بوده که هنوز هم در خیلی از جاهای دنیا مورد استفاده قرار می گیرند. نوع پیشرفته ی آن دارای محفظه ای فلزی به همراه درب ایمن فلزی بوده، که به راحتی بسته و توسط یک لاستیک از ورود و خروج هوا جلوگیری می کند. این مدل از اتوکلاوها دارای شیر تخلیه جهت خروج هوا و بخار، فشارسنج و شیر اطمینان است. در این محفظه یک هیتر غوطه وری در ته محفظه وجود دارد.
اتوکلاو نوع جابجایی جاذبه، مدلی خیلی معمولی بوده و در آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوع اتوکلاوها، بخار در داخل محفظه از طریق گرمایش تولید می شود و در داخل محفظه جهت استریل کردن حرکت می کند. مزیت این نوع اتوکلاو قیمت پایین آن است.
نوع B : نوع جابجایی فشار مثبت نامیده می شود. در این نوع از اتوکلاوها، بخار توسط یک ژنراتور جدا تولید می شود و به داخل محفظه راه می یابد. این نوع از اتوکلاوها در واقع نسبت به مدل جابجایی جاذبه، بهبود و ارتقاء یافته اند.
نوع S: نوع جابجایی فشار منفی نامیده می شود. این اتوکلاو شامل هر دو مورد، ژنراتور بخار و ژنراتور خلا است. در اینجا زنراتور خلا تمامی هوای داخل محفظه را تخلیه می کند در حالی ژنراتور بخار در محفظه بخار ایجاد می کند. اتوکلاو نوع S دارای دقت و ایجاد سطح بالایی از استریل کردن بوده به همین جهت از قیمت بالاتری نسبت به دو نوع دیگر برخوردار هستند.
اتوکلاوآزمایشگاهی چیست و کاربرد آن
از اتوکلاو آزمایشگاهی غالبا در آزمایشگاه های میکروبیولوژی برای از بین رفتن میکروارگانیسم ها و هاگ ها و یا تهیه محیط کشت و معرف های آزمایشگاهی استفاده می شود. علاوه بر آن از اتوکلاو آزمایشگاهی برای ضدعفونی کردن ابزار و وسایل آزمایشگاهی و یا برخی از زباله های بیولوژکی استفاده می شود.
اتوکلاو دندانپزشکی و کاربرد آن
امروزه با پیشرفت تکنولوژی بسیاری از ابزارها و تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی به صورت یکبار مصرف تولید و مصرف می شود. استفاده از ابزارهای یکبارمصرف باعث کاهش ابتلا به بیماری های عفونی مانند هپاتیت و ایدز می شود. اما با وجود حفظ نکات بهداشتی، استفاده از ابزارهای یکبار مصرف باعث آلودگی محیط زیست می شود. به دلیل پلاستیکی بودن این ابزارها نیز نمی توان از اتوکلاو برای استریل کردن ابزار استفاده کرد. به همین دلیل بسیاری از دندان پزشکان برای استریل کردن ابزار و تجهیزات خود از اتوکلاو دندانپزشکی استفاده می کنند.
اتوکلاو صنعتی و کاربرد آن
یکی از نکاتی که به هنگام خرید اتوکلاو باید به آن توجه داشت، حجم مورد نیاز(حجم اتوکلاو) است. امروزه اتوکلاوهای صنعتی بسیاری با حجم ها بالا تولید و به فروش می رسد. از کاربرهای اتوکلاو صنعتی می توان به صنایع غذایی جهت استریل کردن قوطی های کنسرو و یا پخت مواد غذایی اشاره کرد. یکی دیگر از کاربردهای اتوکلاو صنعتی، عمل آوری بتن است. در این روش به دلیل بیشتر بودن فشار بخار نسبت به فشار جو، گرما در مدت زمان کمتر و با سرعت بیشتری به داخل بتن نفوذ کرده و باعث آماده سازی(سفت شدن بتن) می شود. از کاربردهای دیگر اتوکلاو صنعتی می توان به آجرسازی(آجر هبلکس)، صنعت چوب، صنعت شیشه سازی و صنعت لاستیک سازی اشاره کرد.
اتوکلاو رومیزی و کاربرد آن
استفاده از اتوکلاو محدود به آزمایشگاه ها و صنایع نمی شود. از اتوکلاوهای رومیزی در بسیاری از مراکز درمانی و زیبایی برای استریل کردن ابزارها و به حداقل رساندن خطر ابتلا به بیماری های عفونی استفاده می شود. اگر چه که بهتر است به هنگام مراجعه به این گونه مراکز برای هر شخص یک پک شخصی در نظر گرفته شود، اما استفاده از اتوکلاو رومیزی برای استریل شدن ابزارها باعث کاهش هزینه های مصرفی و افزایش ایمنی و بهداشت فردی می شود.
کاربردهای اتوکلاو
در واقع اتوکلاو از جمله وسایل مهم بوده که جهت استریل کردن مواد حاوی آب استفاده می گردد؛ به این دلیل که این مواد را نمی توان با استفاده از استریل کردن گرمایی خشک، استریل نمود. به علاوه اتوکلاوها برای اهداف دیگر نیز به کار می رود.
مواردی که از اتوکلاو استفاده می شود عبارتند از:
- جهت از بین بردن آلودگی ناشی از ضایعات بیولوژیکی خاص و استریلیزه کردن ابزارها و وسایل آزمایشگاهی
- غیر فعال کردن ضایعات پزشکی قبل از دفع با اتوکلاو که ممکن است حاوی باکتری، ویروس و سایر مواد بیولوژیکی باشند
- استفاده از اتوکلاو. در آزمایشگاه های پزشکی برای استریل کردن تجهیزات پزشکی، ظروف شیشه ای، تجهیزات جراحی و ضایعات پزشکی
- همچنین برای استریلیزه کردن محیط کشت، لوله های پلاستیکی و سر پیپت ها
۸ نکته ی کلیدی به هنگام استفاده از اتوکلاو
- نکاتی که در مورد اتوکلاوها باید مدنظر قرار داد این است که این وسیله نباید برای استریلیزه کردن مواد و وسایل ضد آب یا مقاوم در برابر آب مانند روغن یا پودرها مورد استفاده قرار بگیرند.
- مواردی که توسط اتوکلاو استریلیزه می شوند باید بعد از آن در محفظه ی دوم قرار بگیرند.
- به علاوه برای اطمینان از نفوذ کافی، مواد باید در چیزی پیچیده شود که اجازه نفوذ توسط بخار را فراهم کند و از موادی مانند ورق های آلومینیوم استفاده نشود.
- وسایل قرارگرفته در داخل محفظه نباید با قسمت بالایی محفظه تماس داشته باشند.
- نکته ای که باید مدنظر قرار داد این است که اجزای مایع نباید در محفظه های در بسته ی اتوکلاو، قرار بگیرد.
- از سینی های مواد پلاستیکی و یا پلی اتیلنی در اتوکلاو نباید استفاده گردد چون ممکن است ذوب شود و به اتوکلاو آسیب برساند.
- از مواد اشتعال پذیر، واکنش دهنده، خورنده و یا سمی و مواد رادیواکتیو، سفید کننده خانگی یا بافت پارافین استفاده نشود.
- در صورت اتوکلاو کردن ورق به منظور جلوگیری از احتراق به صورت مستقیم داخل محفظه قرار نگیرد و در داخل کیسه های مخصوص قرار می گیرد تا از آتش گرفتن جلوگیری گردد.
انواع برندهای اتوکلاو
باتوجه به اهمیت استفاده از اتوکلاو در صنایع مختلف، تولید کنندگان بسیاری سعی در تولید و عرضه بالاترین کیفیت دستگاه اتوکلاو را نموده اند. بسیاری از تولید کنندگان داخلی با بکار گیری تکنولوژی نوین و شناخت نیازهای جامعه سعی در تولید اتوکلاوهایی با کارایی و کیفیت بالاتری نسبت به رقبای خارجی خود دارند. به همین دلیل امروزه در خواست برای خرید اتوکلاو ایرانی بیشتر از اتوکلاو خارجی به چشم می خورد. از جمله شرکت های نام دار در حوزه تولید اتوکلاو می توان به شرکت کاووش مگا، شرکت پارس مهر، شرکت ماهان طب، شرکت هپاسکو و بسیاری از شرکت های دیگر اشاره کرد.
بدون دیدگاه